Ties van de Werff, interdisciplinair wetenschapper met een achtergrond in Science and Technology Studies, praktische filosofie en de kunsten, was voorheen betrokken bij het vak als gastdocent en is aankomend studiejaar hoofddocent. In dit artikel vertellen de docenten en twee studenten over de opzet van het vak, de persoonlijke zoektocht naar geluk, de invloed van digitale media en corona op geluk, en de rol van geluk in het grotere geheel.

Als student op zoek naar ‘geluk’

Mensen zijn al ruim tweeduizend jaar bezig met de vraag naar hoe ‘het goede leven’ eruitziet. Iedereen heeft bewust of onbewust bepaalde ideeën over wat ‘geluk’ is, en leeft naar die impliciete aannames. Door ervan bewust te worden dat deze aannames subjectief zijn, gaan studenten tijdens het vak nadenken over wat geluk voor hen precies betekent.

Van der Linden licht toe: “Nadenken over wat je belangrijk in het leven vindt, heeft invloed op hoe je je leven inricht en daarmee op je welzijn. Het mooie aan de studententijd is dat je enerzijds uit je ouderlijke omgeving loskomt en anderzijds nog niet vastzit in een structuur van werk, kinderen, hypotheek of andere verantwoordelijkheden. Je hebt daardoor meer ruimte om te experimenteren. Dat is heel waardevol voor je latere leven. ‘Geluk’ is een interessant begrip om allerlei levensexperimenten aan te toetsen.”

Het keuzevak The Eternal Pursuit of Happiness biedt daar goede handvatten voor. Het vak begint met een historische aanpak: studenten leren hoe het westerse begrip ‘geluk’ zich heeft ontwikkeld. Van der Linden: “Belangrijke waarden daarvan zijn onder andere individuele zelfontplooiing als hoogste doel, een leven gericht op continu groeiende status, gemak en consumptie, en werk als belangrijkste middel tot zelfontplooiing in competitie met anderen.”

Van de Werff vult aan: “Tijdens de colleges praten we over de hedendaagse idealen van geluk. Hoe beïnvloeden sociale media die idealen? En hoe is dat anders dan in de tijd van de Oude Grieken? Door de eeuwen heen bestaan er allerlei verschillende concepten en theorieën over de waarheid en geluk. Zeker in de huidige tijd, waarin technologie en digital well-being centraal staan, is geluk een paradox. We krijgen op sociale media vaak het idee dat iedereen stralend van geluk staat te springen bij zonsondergang op een strand in Thailand, terwijl veel mensen in werkelijkheid kampen met burn outs of mentale klachten. Studenten ervaren vaak prestatiedruk, zijn onzeker over hun uiterlijk en zoeken hun plek in een sociale vriendenkring. Zelf ben ik vorig jaar ook burnt out geweest, ironisch genoeg tijdens het geven van dit vak.”

Persoonlijk experiment

Naast de interactieve hoorcolleges van Van de Werff en verschillende gastdocenten gaan studenten aan de slag met een persoonlijk experiment om geluk werkelijk in de praktijk te brengen. Van de Werff: “We vragen studenten om, aan de hand van de besproken ideeën en theorieën, iets in hun leven te veranderen en dat te documenteren. Denk aan: meer slapen, minder tijd op je telefoon besteden, meer met vrienden afspreken of iets nieuws leren. Heeft die verandering invloed op jouw ervaring van geluk? Wat voor andere resultaten heeft het? Alleen al het herkennen van de eigen norm van geluk en de bewustwording is al heel veel waard: je ziet dat je iets nastreeft wat je eigenlijk misschien helemaal niet wilt.”

Radicaal interdisciplinair en eclectisch

Hoewel deze persoonlijke ontwikkeling een grote rol speelt in het vak is het geen zelfhulpcursus, maar een combinatie van leren en experimenteren. Het is een radicaal interdisciplinair vak - geluk is immers niet voorbehouden aan filosofen of positieve psychologen. 

Van de Werff: “Studenten vinden het soms lastig om over disciplinaire grenzen te kijken, maar je kunt grote maatschappelijke problemen niet vanuit één perspectief benaderen. Geluk is niet alleen te bestuderen vanuit de psychologie, maar ook vanuit allerlei andere vakgebieden. In de groep zitten studenten van verschillende bacheloropleidingen, waardoor iedereen denkt vanuit andere invalshoeken. Bètastudenten kijken bijvoorbeeld vaak met een kwantitatieve blik: hoe meet je geluk, en wat is het precies? Elk vakgebied heeft weer andere methodologie; daarom zijn we ook bezig met philosophy of science: welke kennis levert welk vakgebied op? We bespreken hoe er vanuit verschillende vakgebieden, zoals de filosofie, psychologie, sociologie en de kunsten, gekeken wordt naar geluk. Het ene vakgebied is niet beter dan het andere maar toch wordt het ene vakgebied serieuzer genomen dan het andere, hoe zit dat?”

Deelnemers van het vak beantwoorden wekelijks vragen over de literatuur en zoeken daarnaast verdieping in de vorm van een literatuuronderzoek over een van de besproken onderwerpen. Mini, bachelorstudent Engelse taal en cultuur, volgde het keuzevak afgelopen jaar: “The Eternal Pursuit of Happiness is totaal anders dan andere vakken, omdat je ontzettend veel vrijheid krijgt. Ik kon onderzoeken wat mij persoonlijk echt interesseert en dat verbinden met  gebeurtenissen in mijn leven. Ik werd daarin ook aangemoedigd mijn eigen gedachten en gevoelens daarover de ruimte te geven en zonder druk te laten bestaan. Voor het eerst heb ik een essay geschreven dat voor honderd procent uit mijn eigen ideeën bestaat.”

Student-assistent Jonas vertelt over zijn grootste take away van het vak: “Als psycholoog richt ik mij gewoonlijk op de rol van het individu in de dingen die wij bestuderen. Maar om het streven naar geluk beter te begrijpen, kan de historische, culturele en sociale context niet buiten beschouwing worden gelaten. Dit was vooral inzichtelijk voor mij toen ik leerde over het idee om geluk te bereiken door middel van je werk - een betrekkelijk recente ontwikkeling die steeds moeilijker te verwezenlijken is.”

Verbinden van oost en west, heden en verleden

Het cursusmateriaal omvat niet alleen wetenschappelijke teksten, maar ook de filosofische roman Candide van Voltaire en hedendaagse teksten, bijvoorbeeld van psychologen die neurowetenschappelijk onderzoek hebben gedaan naar de rol van meditatie op de hersenen. Daarnaast passeren vlogs, podcasts, en blogs de revue. Ook komt het werk van Trudy Dehue over de plicht van geluk aan bod.

Van der Linden: “Hoe meer je naar geluk streeft, des te moeilijker is het om het te bereiken. Sowieso zul je nooit altijd gelukkig kunnen zijn. Maar met dit inzicht in je achterhoofd, kun je je richten op zaken waar je meer controle over hebt, en die zeker invloed hebben op je geluk: de waarden die jouw handelen bepalen.”

In de afgelopen twintig jaar heeft mindfulness in het westen een vlucht genomen. Mediteren is een manier geworden waarop velen in onze westerse samenleving grip proberen te krijgen op hun persoonlijke ontwikkeling, geestelijke gezondheid en geluk. Van de Werff: “In onze neoliberale samenleving wordt ervan uitgegaan dat iedereen zelf bij machte is om zich gelukkig te voelen. Doe je dat niet, dan is het jouw schuld. Wij zien mindfulness als ‘erfenis’ uit het Boeddhisme, terwijl onze versie van mindfulness in andere delen van de wereld niet zo wordt gezien. Hoe zit dit in het oosten? Hoe wordt geluk in het Boeddhisme vormgegeven? Samen gaan we uitzoeken wat de verschillen en overeenkomsten zijn tussen de opvattingen hierover in het oosten en westen.”

Mini: “De docenten stelden me in staat verbanden te leggen tussen onderwerpen die ik nooit eerder had behandeld. Zo heb ik geleerd dat Satanisme en Boeddhisme veel basisprincipes delen - en dat beide op opvallend gelijke manieren bijdragen tot menselijk geluk. Eén van de lesmaterialen waarvan ik vind dat iedereen het minstens één keer in zijn leven moet lezen, is Brief aan Menoeceus van de Griekse filosoof Epicurus, dat heeft me echt ontroerd.”

Geluk in ‘het grotere geheel’

Van der Linden: “Veel problemen die we nu op mondiale schaal ervaren, hebben met elkaar te maken. Het westerse geluksbegrip is daar een belangrijke bepalende factor in geweest. De klimaatcrisis voorop, maar ook verschillende vormen van ongelijkheid en gezondheidsproblemen, zoals obesitas, zijn te verbinden aan de manier waarop we onze maatschappij en de wereld hebben ingericht. De westerse economie draait voor een belangrijk deel op het aanbieden van producten en diensten om het de consument zo gemakkelijk mogelijk maken ‘het goede leven’ te kunnen leven. Bedrijven zijn erbij gebaat dat wij niet zien hoe andere mensen en de planeet lijden onder ons idee van geluk. Een ander geluksbegrip dat meer gebaseerd is op lokaal werken, leven en recreëren binnen de grenzen van onze planeet zou veel uitmaken. Ik denk dat we in een groenere en rechtvaardiger wereld ook meer geluk zullen ervaren.” 

Het afgelopen studiejaar vond het onderwijs door corona deels op campus en deels online plaats. Het thuisonderwijs en het gebrek aan interactie en fysieke nabijheid had enorme negatieve invloed op het geluksgevoel van veel studenten. Van de Werff vertelt: “Door corona zagen we de studenten echt worstelen. Zeker in deze tijden waarin we leven, met de pandemie, allerlei snelle technologische veranderingen, klimaatcrisis en oorlog, is het belangrijk voor je geluksgevoel dat je leert omgaan met ambiguïteit, verandering en onzekerheid. Die veerkracht leren studenten in dit vak. Studenten hebben tegelijkertijd ook waardevolle Zoom-skills opgedaan, en doordat de colleges werden opgenomen op video zijn ze toegankelijk geworden voor mindervaliden en studenten die lager in hun energie zitten. Doordat we online bijeenkwamen hebben we dus meer verschillende studenten kunnen bereiken.”

Meer informatie
Wil jij jouw begrip van geluk uitbreiden, realiseren wat geluk voor jou zou kunnen betekenen en leren zien waar geluk zich in jouw leven afspeelt? Het vak The Eternal Pursuit of Happiness is toegankelijk voor tweede- of derdejaars bachelorstudenten van de UvA, bijvakstudenten van andere Nederlandse universiteiten en overige geïnteresseerden die zich kunnen aanmelden als contractstudent. Aanmelding is mogelijk tot één week voor aanvang van het vak in september 2022. Meer informatie over aanmelding is te vinden op de website van het Instituut voor Interdisciplinaire Studies van de UvA.