Wat is het verschil tussen multi-, inter- en transdisciplinair onderwijs?  

Bij multidisciplinair onderwijs wordt een onderwerp of vraagstuk vanuit meerdere disciplines of vakgebieden naast elkaar benaderd. Elke discipline draagt iets bij, maar zonder dat de inzichten echt worden geïntegreerd. Zo wordt een breder beeld van een vraagstuk geschetst, maar blijft elk perspectief grotendeels op zichzelf staan.  

Gevolg daarvan kan zijn dat de oplossingen die vanuit verschillende perspectieven voorgesteld worden in de praktijk elkaar tegenspreken. Zo kan bijvoorbeeld een economisch optimale oplossing van een huisvestingsprobleem misschien ecologisch onverantwoorde gevolgen hebben.  

Interdisciplinair onderwijs gaat een stap verder: hier worden theorieën, methodes en/ of resultaten uit verschillende vakgebieden actief met elkaar verbonden. Studenten leren complexe vraagstukken te analyseren die niet binnen één discipline passen. Interdisciplinariteit draait om het combineren van meerdere disciplinaire perspectieven op een vraagstuk om tot een dieper, geïntegreerd begrip te komen.  

Op die manier voorkom je dat voorgestelde oplossingen elkaar tegenspreken en kun je ervoor zorgen dat een oplossing niet tot ongewenste en onverwachtse consequenties leidt: een ecologisch verantwoorde huisvesting blijkt dan misschien meer bouwkosten te vereisen maar op de lange duur toch beter te renderen. 

Transdisciplinair onderwijs betrekt ook kennis van buiten de wetenschap, bijvoorbeeld van betrokken burgers, beleidsmakers of maatschappelijke organisaties. Zij brengen niet alleen ervaringskennis maar ook belangen, normen en waarden mee. Samen met deze stakeholders zoeken studenten en onderzoekers naar oplossingen voor urgente, vaak maatschappelijke vraagstukken. Zo ontstaan nieuwe inzichten die zowel wetenschappelijk als praktisch relevant zijn.  

Zeker bij grote maatschappelijke uitdagingen, zoals klimaatverandering of gezondheidsverschillen, is deze samenwerking tussen disciplines én met de samenleving essentieel om ervoor te zorgen dat een voorgestelde oplossing maatschappelijk ook gedragen zal worden. 

Wat betekent inter- en transdisciplinair onderwijs voor de docent?  

Inter- en transdisciplinair onderwijs vraagt van docenten meer dan vakinhoudelijke expertise, maar vooral om het vermogen om integratie, synthese en samenwerking actief te begeleiden en zelf voor te leven. De docent ondersteunt studenten bij het leggen van verbindingen tussen disciplines, het expliciteren van onderliggende aannames, en het omgaan met epistemologische verschillen. Docenten moedigen hen aan om vraagstukken vanuit meerdere perspectieven te benaderen en begeleidt het proces waarin uiteenlopende inzichten worden samengebracht tot nieuwe, samenhangende antwoorden op complexe maatschappelijke vraagstukken. 

In transdisciplinair onderwijs gaat deze rol nog een stap verder. Hier werkt men samen met partners buiten de universiteit zoals burgers, beleidsmakers of maatschappelijke organisaties en is het van belang dat betrokkenen openstaan voor ervaringskennis, andere waarden, en niet-wetenschappelijke vormen van weten. Dit vraagt om sensitiviteit, reflectievermogen en het vermogen om spanningen expliciet en productief te maken. Betrokken partners zijn niet alleen expert of coach, maar ook lerende: iemand die samen met studenten en externe partijen nieuwe kennis co-creëert. 

Daarnaast begeleiden docenten groepsprocessen, faciliteren ze veilige én uitdagende leeromgevingen, en helpen ze studenten om hun eigen leerproces vorm te geven. In dit type onderwijs zijn docenten rolmodellen in het omgaan met complexiteit, onzekerheid en verschil. Zo dragen ze bij aan een academische cultuur van nieuwsgierigheid, samenwerking en maatschappelijke betrokkenheid. 

Wat betekent interdisciplinair onderwijs voor de student?  

Inter- en transdisciplinair onderwijs daagt studenten uit om verder te denken dan de grenzen van één vakgebied én buiten de muren van de universiteit. Studenten leren complexe vraagstukken te benaderen vanuit meerdere perspectieven, bijvoorbeeld door inzichten uit psychologie, economie en biologie te combineren. Hierdoor ontwikkelen studenten een breder begrip van maatschappelijke of meer fundamentele wetenschappelijke vraagstukken. 

Dit type onderwijs draait niet alleen om het combineren van kennis, maar ook om kritisch denken, samenwerken, en het ontwikkelen van een open, reflectieve houding. Studenten leren hun eigen aannames te bevragen, verbindingen te leggen tussen disciplines, en samen tot vernieuwende inzichten te komen. Die integratie is geen doel op zich, maar een manier om problemen recht te doen in hun volle complexiteit – én om bij te dragen aan oplossingen die maatschappelijk relevant zijn. 

Waarom inter- en transdisciplinair onderwijs?  

Uit onderzoek blijkt dat studenten goed voorbereid willen zijn op hun toekomstige loopbaan door te werken aan complexe vraagstukken. Daarbij willen ze niet alleen academische kennis opdoen, maar ook vaardigheden en attitudes ontwikkelen zoals samenwerken met mensen uit verschillende vakgebieden en achtergronden, creatief denken, omgaan met onzekerheid en het ontwikkelen van een oplossingsgerichte houding (Brooks, R., Gupta, A., Jayadeva, S., & Abrahams, J., 2021). Veel studenten voelen zich bovendien verantwoordelijk voor de maatschappij en hebben ze behoefte aan onderwijs dat hen in staat stelt een tastbare impact te maken. Universiteiten spelen hierop in door steeds vaker inter- en transdisciplinaire (ITD) onderwijsinitiatieven en programma’s te implementeren. Van universiteiten wordt verwacht dat zij een sleutelrol vervullen, zowel in het doen van wetenschappelijk onderzoek als in het opleiden van een nieuwe generatie academische professionals. Het opleiden van studenten die zich inzetten voor het algemeen belang en die in staat zijn om adequaat te reageren op de complexe en vaak onvoorspelbare uitdagingen van een snel veranderende samenleving. 

Daarnaast zien we een groeiende behoefte aan een sterke verbinding tussen de academische wereld en de rest van de samenleving. Wetenschap, technologie en innovatie worden steeds meer gezien als motoren van maatschappelijke en economische vooruitgang, maar ook als potentiële veroorzakers van ongewenste, onhoudbare of onrechtvaardige ontwikkelingen. Dit vereist dat toekomstige academici moeten leren om de bredere impact van hun werk kritisch te beoordelen en erover na te denken.  

Inter- en transdisciplinaire samenwerkingen in het hoger onderwijs 

Inter- en Transdsiciplinaire (ITD) samenwerkingen zijn een katalysator voor nieuwe ideeën, nieuwe benaderingen en oplossingen voor hedendaagse complexe problemen. Het is van belang dat er binnen ITD-onderwijs een omgeving wordt gecreëerd waarin er ruimte is voor onderzoek, creativiteit en het oplossen van problemen wordt gestimuleerd. Hierdoor kan ITD-onderwijs studenten en docenten inspireren tot innovatie. Innovaties komen bijvoorbeeld voort uit transdisciplinaire onderzoeksinitiatieven, waarbij universiteiten samenwerken met de overheid, het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. Een voorbeeld hiervan is het Urban Mental Health-programma (UMH) geleid door de UvA in samenwerking met het Amsterdam UMC, waarbij wordt gewerkt aan het beter begrijpen van psychische problemen bij jongeren in een stedelijk context.  

De toekomst van ITD-onderwijs 

Het hoger onderwijs heeft de verantwoordelijkheid om studenten voor te bereiden op een onvoorspelbare en snel veranderende toekomst. Het stimuleren van vaardigheden zoals samenwerking, creativiteit, aanpassingsvermogen en ruimdenkendheid in onderwijs wordt daarom steeds belangrijker. ITD-onderwijs legt de nadruk op het ontwikkelen van deze vaardigheden door kennismaking met, en door integratie van verschillende perspectieven, onderzoeksmethoden en vormen van kennis. Door ITD-onderwijs te implementeren kunnen universiteiten hun rol als aanjagers van innovatie en maatschappelijke verandering verder versterken. Implementatie van ITD-onderwijs stelt hen ook in staat om méér te zijn dan kennisinstituten; Universiteiten worden daardoor plekken waar studenten niet alleen leren over de wereld, maar tegelijkertijd ook actief bijdragen aan een rechtvaardigere, duurzamere en veerkrachtigere toekomst. 

Brooks, R., Gupta, A., Jayadeva, S., & Abrahams, J. (2021). Students’ views about the purpose of higher education: a comparative analysis of six European countries, Higher Education Research & Development, 40(7), 1375-1388